Nöbetçi Eczaneler
Sigortasız çalıştırılan işçi ne yapsın? Sevgili okuyucularımız bu
hafta sosyal güvenliğimizin kanayan yarası kayıt dışı işçi çalıştırma
ve sigortasız çalıştırılan bu işçilerimizin durumu ele almak
istiyorum.
Sosyal güvenliğin önemi geçen zaman içinde yaşanan acı tecrübelerle
birlikte daha iyi anlaşılıyor olsa da yapılan denetimlere, kamu kurum
ve kuruluşlarıyla yapılan iş birliğine ve rehberlik faaliyetlerine
rağmen gelinen noktada, kayıt dışı istihdamın hedeflenen oranların
altına düşürüldüğünden söz etmek maalesef halen mümkün değildir.
Hatta işverenlere verilen onlarca prim desteği ve kayıt dışı sigortalı
istihdam eden işverenlere kesilen ağır idari para cezaları dahi kayıt
dışı istihdam oranlarını birkaç puan düşürmekten öteye götürememiştir.
Her ne kadar sigortasız çalıştırılan işçinin şikâyeti üzerine yapılan
denetimlerde şikâyette bulunan kişiye ilişkin bilgiler saklı tutulsa
da işverenlerin bu kişileri tahmin etmesi hiç de zor olmuyor.
Hal böyle olunca da kayıt dışı çalıştırılan işçilerin birçoğu “işimi
kaybederim” endişesiyle, çalışırken SGK’ya şikâyette bulunmuyor. Tabir
caizse, “Maaşımı alayım da sonrası Allah Kerim” diyor. Geçim derdi ve
iş bulma noktasında yaşanan zorluklar dikkate alındığında, bu
endişelerinde haksız da değiller elbette.
İşten ayrıldıktan sonra yapılan şikayetlere geldiğimizde,
İşçinin elinde çalıştığını kanıtlayan belgeleri yoksa, SGK’nın denetim
elemanlarınca işyeri kayıtları istense bile kayıt dışı çalıştırılan
kişilere yönelik işyeri kayıtlarında herhangi bir bilgiye yer
verilmediğinden işyeri kayıtlarına göre hizmet kazandırılması mümkün
olamıyor. İşverenin ve diğer çalışanların ifadelerine ve çevre
soruşturmasına göre yapılan fiili denetimlerde ise en fazla denetimin
yapıldığı tarihten önceki bir yıllık süre için hizmet verilmesi
mümkün. Ne var ki yapılan soruşturmada şikâyette bulunan kişinin
çalıştığına yönelik inandırıcı bulgular tespit edilememiş ise fiilen
yapılan denetimler de sonuçsuz kalabiliyor.
Sonrasında sigortasız çalıştırıldığı süresi birkaç yıl olan kimi
vatandaş beş yıllık hak düşürücü süre geçmemiş ise hizmet tespit
davası açma cihetine gitse de kayıt dışı çalıştıkları süresi üç beş
aya kadar olan vatandaşlar genelde dava açma yoluna dahi gitmiyor.
Neler yapılabilir?
Ülkemiz genelindeki işyeri sayısının üç milyona yaklaştığı, bu
işyerlerinde her ay on binlerce çalışanın giriş çıkış yaptığı ve
SGK’nın denetim elemanı sayısının 3.500 civarında olduğu dikkate
alındığında, 3.500 memurla sayısı üç milyonu bulan işyerlerinin etkin
bir şekilde bir denetiminin yapılmasını beklemek pek de doğru
olmayacaktır.
Haliyle sistemi kendi içinde kontrol edecek yöntemlere ihtiyaç olduğu ortadadır.
Bu amaçla sosyal güvenlik mevzuatında sigortalıların çalışmaya
başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde işe başladıklarını SGK’ya
bildirmelerine yönelik bir düzenleme hayata geçirilmiş ve bildirimin
birkaç dakikalık işlem süresi içinde e-Devlet uygulamalarından
yapılmasına imkân sağlanmış.
Ancak uygulama da bu bilirimi yapan çok az kişi olduğu görülmektedir.
Dolayısı ile ı bu bildirim zorunlu hale getirilmediği takdirde,
bildirim yapacak kişi sayısı üçü beşi geçmeyecektir. Ayrıca mevcut
uygulama isteğe bağlı olarak devam ettiği müddetçe kayıt dışı
çalıştırma niyeti bulunan işverenin işe başladığını SGK’ya bildiren
işçiye olan yaklaşımı, şikâyette bulunan işçiye olan yaklaşımından
farklı da olmayacaktır. Bildirim zorunlu hale getirildiği takdirde
yeni işe alınan sigortalıların tamamının bildirim yapması
gerekeceğinden, işverenin işe başladığını bildiren çalışanına farklı
bir yaklaşım sergilemesi de söz konusu olamayacaktır.
Kaldı ki EYT yasası sonrası emekli çalışanların önemli bir kısmının
kayıt dışı çalıştırıldığı dikkate alındığında, bu durum yeni mezun
gençleri iş bulma noktasında kayıt dışı çalıştırılan emeklilerin
karşısında dezavantajlı duruma düşürdüğü gibi emekli aylıklarına artış
yapabilmek için kaynak arayan SGK’yı da çok ciddi prim kaybına
uğratmaktadır.
Değerli okurlar,
Vefat eden sigortalının hak sahiplerine aylık bağlanması noktasında
yeri geliyor bir günlük hizmeti süresini dahi aramak durumunda
kalabiliyorsunuz. EYT yasası sonrası gördük ki ilk defa 8/9/1999
öncesinde çalışmaya başladığı halde sigorta girişi yapılmamış
vatandaşlar, yeni bir düzenleme yapılmadığı takdirde emekli olabilmek
için kadın ise 20 yıl, erkek ise 17 yıl daha bekleyecekler.
Haliyle bir günlük sigortalılık süresinin dahi bu kadar önemli olduğu
bir zamanda “Sosyal Güvenlik Reformu” olarak da adlandırılan 5510
sayılı yasanın çıktığı tarihten bu yana geçen 16 yıllık süreçte kayıt
dışı istihdam oranlarında birkaç puanlık iyileşme sağlanabilmiş olup,
bunun yeterli olmadığı da aşikardır.
Halbuki reformlar kararlılık ister, mücadele ister, sabırla ısrarla
devam etmek, olmadı yine yeniden başlamak ister.
O açıdan Anayasanın Sosyal Güvenlik Hakkı başlıklı 60. maddesinde yer
alan “Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır” hükmü
de dikkate alınarak yeni işe başlayan sigortalıların çalışmaya
başladıklarını Kuruma bildirmelerine yönelik mevcut uygulamanın
zorunlu hale getirilmesi, sonrasında işverenlerin ve sigortalıların
bildirdikleri işe başlama tarihlerinin karşılaştırılarak hatalı
bildirimlerin düzeltilmesi, denetim safhasına ise işe başlama
tarihinin belirlenemediği noktada geçilmesi gerektiği aşikardır.
Sevgili okuyucularımız yazımızın sonunda şu hususu da belirtmek
istiyorum. Bilindiği gibi borçlanmalar asgari ücrete paralel olarak
artırılmakta. Bu yıl sayın bakanımız da açıkladılar Temmuz da asgari
ücrete zam olmayacağı ifade edildi. o nedenle özellikle yurt dışında
çalışan vatandaşlarımızın borçlanma tutarları da mevcut tutarlardan
yıl sonuna kadar devam edecek emektir.
Aksaray ‘daki emeklilik ofisimizde sizlere bu konuda da
yardımcı olunmaktadır.
Gelecek hafta yeni konularda buluşmak üzere hoşça kalın….
